HIỆN TƯỢNG THIÊN KIẾN TÂM LÝ VÀ DỰ BÁO HUYỀN HỌC
Thiên kiến tâm lý (Psychological Bias) là những lệch lạc trong cách chúng ta suy nghĩ, nhận thức, và đánh giá thông tin. Trong các bộ môn huyền học như Phong Thủy, Tử Vi, Tướng Pháp,… thiên kiến tâm lý có thể ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình luận đoán, khiến kết quả không còn chính xác. Dưới đây là phân tích từng loại thiên kiến tâm lý với ví dụ ngẫu nhiên trong các lĩnh vực.
Thiên kiến xác nhận (Confirmation Bias)
Định nghĩa:
Là xu hướng tìm kiếm, ghi nhớ, hoặc giải thích thông tin theo cách ủng hộ niềm tin hoặc kết luận có sẵn từ trước.
Ví dụ:
- Trong Tử Vi, một người tin rằng sao Tham Lang tọa mệnh thì luôn đào hoa. Khi luận đoán, họ chỉ tập trung vào các ví dụ người có Tham Lang và thực sự đào hoa, mà bỏ qua các trường hợp không phù hợp với kết luận này.
Cách khắc phục:
- Kiểm tra các trường hợp mâu thuẫn hoặc trái ngược với niềm tin.
- Đặt câu hỏi phản biện như: “Có những yếu tố nào trong lá số làm giảm tính đào hoa của Tham Lang không?”
Thiên lệch kẻ sống sót (Survivorship Bias)
Định nghĩa:
Là xu hướng chỉ tập trung vào những trường hợp thành công hoặc nổi bật, mà bỏ qua các trường hợp thất bại hoặc ít được chú ý.
Ví dụ:
- Trong Phong Thủy, một thầy phong thủy chỉ kể lại các trường hợp khách hàng chuyển nhà theo tư vấn của mình và gặp may mắn, mà không nhắc đến những khách hàng không đạt kết quả như mong muốn.
Cách khắc phục:
- Ghi nhận đầy đủ cả thành công và thất bại để có cái nhìn toàn diện.
- Phân tích nguyên nhân thất bại để cải thiện phương pháp.
Thiên kiến sẵn có (Availability Heuristic)
Định nghĩa:
Là xu hướng đánh giá một sự kiện dựa trên mức độ dễ nhớ hoặc ấn tượng của nó, thay vì dựa trên dữ liệu toàn diện.
Ví dụ:
- Trong Tướng Pháp, một thầy xem tướng từng gặp người có mắt tam bạch (mắt lộ lòng trắng ở cả ba phía) và có cuộc đời vất vả. Sau đó, thầy này mặc định rằng mọi người có tướng mắt tam bạch đều bất hạnh, mà không kiểm tra các trường hợp khác.
Cách khắc phục:
- Tìm kiếm thêm dữ liệu thực tế để đảm bảo rằng kết luận không bị ảnh hưởng bởi những ví dụ quá nổi bật.
- Đặt câu hỏi: “Tỷ lệ thực sự của hiện tượng này là bao nhiêu?”
Thiên kiến tự tin thái quá (Overconfidence Bias)
Định nghĩa:
Là xu hướng đánh giá cao khả năng hoặc kiến thức của bản thân, dẫn đến quyết định thiếu cân nhắc hoặc chủ quan.
Ví dụ:
- Trong Tử Vi, một người học sơ cấp đã tự tin nhận luận giải lá số phức tạp, dẫn đến những kết luận sai lầm vì chưa hiểu hết sự tương tác giữa các sao trong lá số.
Cách khắc phục:
- Nhận thức rõ giới hạn kiến thức của mình và luôn học hỏi thêm.
- Kiểm tra lại kết quả luận đoán với các trường hợp tương tự để cải thiện khả năng.
Thiên kiến bảo thủ (Conservatism Bias)
Định nghĩa:
Là xu hướng bám chặt vào niềm tin cũ và từ chối các thông tin hoặc phương pháp mới, ngay cả khi chúng có giá trị hơn.
Ví dụ:
- Trong Phong Thủy, một thầy vẫn giữ quan niệm rằng chỉ nhà hướng Đông Nam mới tốt cho người Đông tứ Mệnh, mà không chấp nhận rằng hướng Tây Bắc có thể mang lại vượng khí cho chọ nếu được bài trí hợp lý.
Cách khắc phục:
- Thử nghiệm các phương pháp mới và đánh giá chúng khách quan.
- Đặt câu hỏi: “Phương pháp này có ưu điểm gì so với cách làm cũ?”
Thiên kiến quy kết sai (Attribution Bias)
Định nghĩa:
Là xu hướng quy thành công cho bản thân và đổ lỗi thất bại cho các yếu tố bên ngoài.
Ví dụ:
- Trong Tướng Pháp, một thầy tướng nói rằng dự đoán đúng là nhờ khả năng quan sát xuất sắc của mình, nhưng khi dự đoán sai lại đổ lỗi do người đối diện “thay đổi vận số” hoặc không cung cấp thông tin đầy đủ.
Cách khắc phục:
- Luôn phân tích cả thành công và thất bại để rút kinh nghiệm.
- Tìm hiểu nguyên nhân thất bại từ các yếu tố khách quan và chủ quan.
Thiên kiến mỏ neo (Anchoring Bias)
Định nghĩa:
Là xu hướng dựa quá nhiều vào thông tin ban đầu (mỏ neo) để đưa ra kết luận, dù có thêm thông tin mới.
Ví dụ:
- Trong Phong Thủy, một thầy phong thủy thấy nhà có cửa chính phạm “Xuyên Tâm Sát” liền đánh giá là xấu mà không xem xét các yếu tố hóa giải khác như vị trí bếp, bàn thờ hay hướng khí.
Cách khắc phục:
- Phân tích toàn diện các yếu tố trước khi đưa ra kết luận.
- Đặt câu hỏi: “Thông tin mới này có thay đổi đánh giá ban đầu không?”
Kết luận
Thiên kiến tâm lý ảnh hưởng đáng kể đến khả năng luận đoán và ra quyết định trong các bộ môn huyền học. Việc nhận thức và kiểm soát thiên kiến không chỉ giúp nâng cao độ chính xác trong luận đoán mà còn phát triển tư duy phản biện và sự khách quan. Người nghiên cứu cần liên tục thực nghiệm và phân tích các dữ liệu để vượt qua rào cản do thiên kiến gây ra.
Sách tham khảo
- “Tư Duy Nhanh Và Chậm” – Daniel Kahneman
Phân tích hai hệ thống tư duy và các thiên kiến nhận thức.
(NXB Thế Giới, ISBN: 9786047728204) - “Phi Lý Trí” – Dan Ariely
Khám phá các hành vi phi lý và tác động của thiên kiến tâm lý.
(NXB Lao Động, ISBN: 9786043103043) - “Tâm Lý Học Đám Đông” – Gustave Le Bon
Nghiên cứu cách đám đông bị ảnh hưởng bởi thiên kiến.
(NXB Hồng Đức, ISBN: 9786048658753)
Tác giả: Chu Định Sơn (Sơn Chu)
Chủ tịch – Học quán Sơn Chu
