Mới đây, trong quá trình trùng tu, nhóm các nhà khảo cổ học người Ai Cập và Đức lần đầu tiên phát hiện ra đầy đủ 12 cung hoàng đạo trên trần đền Esna (thuộc tỉnh Luxor, Ai Cập). Đây là một khám phá thú vị về hành trình phát triển của nhánh chiêm tinh học này.

Đền Esna, còn được biết tới là đền Khnum, là một quần thể đền dành riêng cho vị thần Ai Cập cổ đại đầu cừu đực Khnum – người được tin là đã tạo ra con người trên 1 bàn quay gốm – và các phối ngẫu của ông là Menhit và Nebtu, con trai của họ là Heka và nữ thần Neith.

Đền thờ Esna có từ thời La Mã. Việc xây dựng bắt đầu dưới triều đại Hoàng đế Claudius trong khi phần trang trí được hoàn thiện vào thời Hoàng đế Decius, những năm 249-251 sau Công nguyên. Trong thế kỷ XIX và XX, ngôi đền bị các ngôi nhà xây dựng xung quanh xâm lấn. Esna nằm cách Cairo khoảng 680km về phía Đông Nam.

Dự án trùng tu đền Esna khởi đầu vào năm 2018, được tài trợ bởi Viện Nghiên cứu Mỹ ở Cairo và do các nhà khảo cổ Ai Cập và Đức từ Đại học Tubingen chung tay thực hiện. Công việc bị gián đoạn do dịch Covid-19 và tái khởi động vào năm 2020.

Mới đây, sau khi làm sạch và phục hồi, các nhà khảo cổ đã phát hiện hình ảnh về thiên văn với màu sắc tươi sáng trên bầu trời nền xanh lam nhạt của Ai Cập cổ đại, miêu tả các cung hoàng đạo, một số hành tinh như sao Mộc, sao Thổ, sao Hỏa. Ngoài ra còn có một số ngôi sao và chòm sao (được gọi là 7 mũi tên) mà người Ai Cập cổ đại dùng để đo lường thời gian.

Tiến sĩ Hisham El-Leithy – Trưởng đoàn Ai Cập tham gia dự án trùng tu – cho biết, đây là lần đầu tiên các nhà khoa học tìm thấy những chữ khắc và phù điêu đầy đủ về 12 cung hoàng đạo được người Ai Cập cổ đại sử dụng ở ngôi đền Esna. Ông khẳng định những phát hiện này không được ghi lại trong ấn bản khám phá trước đây về ngôi đền Esna vào năm 1963 và 1975 của nhà Ai Cập học người Pháp quá cố Serge Sauneron.

Chuyên gia Christian Leitz – Trưởng đoàn của Đức, thuộc Đại học Tübingen – cho hay, những biểu tượng về cung hoàng đạo này rất hiếm trong những ngôi đền ở Ai Cập. Cung hoàng đạo là một phần của thiên văn học Babylon, có khả năng được đưa vào Ai Cập thuộc thời kỳ người Hy Lạp cai trị trong 3 thế kỷ trước Công nguyên.

Các nhà khảo cổ học cho rằng, hệ thống cung hoàng đạo trở nên rất phổ biến vì được sử dụng để trang trí các ngôi mộ, quan tài và là một yếu tố quan trọng trong các văn bản chiêm tinh và lá số tử vi được khắc bằng chữ Demotic trên các ostraca (những mảnh gốm có khắc chữ). Tuy nhiên, những hình ảnh về các cung hoàng đạo rất hiếm thấy trong các ngôi đền Ai Cập cổ đại. ‘Ngoài Esna, chỉ có hai phiên bản được bảo tồn hoàn thiện, đều từ đền Hathor ở Dendera’ – ông Leitz nói thêm – ‘Trong đó, một phiên bản nằm ở cổng vào điện thờ và một phiên bản trên mái nhà nguyện đã được rời tới Louvre, Pháp’.

Trong lịch sử về các cung hoàng đạo, lý do các ngôi sao trông như luôn di chuyển là bởi trái đất tự xoay quanh trục của nó và quay quanh mặt trời. Mặc dù chiêm tinh học tìm kiếm câu trả lời, dấu hiệu và dự đoán thông qua chuyển động của các thiên thể, bản thân nó không phải là khoa học. Nhưng lĩnh vực này có một lịch sử lâu dài, trong đó con người nhìn lên các vì sao để lên kế hoạch cho cuộc sống của mình.

Người Ai Cập cổ đại từ lâu đã dùng bầu trời như một loại lịch có thể đoán thời tiết, trong khi những người lữ hành coi bầu trời như la bàn, đi theo lối các vì sao.

Nhưng ai là người đầu tiên nhìn lên bầu trời để phán đoán chuyện xảy ra dưới mặt đất và giải nghĩa tại sao con người lại hành xử theo những cách nhất định? Không ai biết chính xác điều này, nhưng các nhà sử học và thiên văn học có tìm hiểu được một chút về con đường phát triển của nó.

Những hình vẽ trên hang động cho thấy người xưa tin rằng mọi thứ có thể thấm nhuần một dạng tâm linh nào đó và chịu ảnh hưởng của nó. Chẳng hạn, Trung Quốc cổ đại coi nhật thực là điềm báo về hoàng đế. Người Samari và Babylon, vào khoảng giữa thiên niên kỷ thứ 2 trước Công nguyên, đã có nhiều tập tục bói toán, quan sát các vì sao để xác định vị trí các vị thần trên bầu trời. Người Ai Cập cổ đại đóng góp ý tưởng về các chòm sao, qua đó, dường như mặt trời di chuyển tới nơi nào đó vào một thời điểm nhất định trong năm.

Người Babylon chia cung hoàng đạo thành 12 cung bằng nhau từ năm 1500 trước Công nguyên, đặt tên tương tự như ngày nay và những cái tên đó được người Hy Lạp đưa vào bói toán sau này. Nhà thiên văn học người Hy Lạp Ptolemy (100-170), tác giả ‘Tetrabiblos’, cuốn sách trở thành cốt lõi trong lịch sử chiêm tinh phương Tây, đã giúp phổ biến 12 cung hoàng đạo. Ý tưởng mặt trời di chuyển đều đặn qua các cung mỗi năm đã được Ptolemy hệ thống hóa. Ngay cả từ ‘zodiac’ (cung hoàng đạo) cũng bắt nguồn từ Hy Lạp, một thuật ngữ chỉ ‘hình động vật được điêu khắc’. Thời Hy Lạp, ngày đầu tiên của mùa xuân bắt đầu khi mặt trời tiến vào chòm sao Bạch Dương.

Trong nhiều thế kỷ, chiêm tinh học về cơ bản được coi như thiên văn học. Nhà thiên văn học ở thế kỷ XVII Johannes Kepler, người nghiên cứu chuyển động của các hành tinh, vào thời điểm đó được coi là nhà chiêm tinh. Điều này chỉ thay đổi vào khoảng đầu thời kỳ khai sáng vào cuối thế kỷ XVII.

Khi Isaac Newton cơ bản biến bầu trời thành một máy tính, toán học hóa chuyển động của các hành tinh và nhận ra lực hấp dẫn kiểm soát mọi thứ, tất cả đã bắt đầu một cách tiếp cận hoàn toàn mới khi quan sát bầu trời và chuyển động của các hành tinh và trái đất.

Tuy nhiên, theo thăm dò của Tổ chức Khoa học quốc gia Mỹ năm 2014, một nửa thế hệ Gen Y (còn gọi là Millennials, những người sinh ra trong khoảng năm 1981-1996) coi chiêm tinh như môn khoa học, ngay cả khi câu trả lời của chiêm tinh không dựa trên nghiên cứu khoa học. Lý do khiến mọi người tiếp tục hướng về bầu trời vẫn là để tìm kiếm những diễn giải phù hợp với những gì chúng ta hy vọng là đúng.

T/H.