1 – Dịch lý và mê tín

Những người không thường tiếp xúc với Dịch lý, thường lẫn lộn giữa Dịch lý và tâm linh, coi Dịch lý là một cái gì đó gần gũi mê tín, trừu tượng, hão huyền không có liên hệ với thực tế. Nhưng, từ xa xưa, các nhà Dịch lý sử dụng lý luận do các nhà triết học, khoa học, chiêm tinh học tạo nên để mô tả thế giới. Trong chiều ngược lại, các nhà khoa học cổ đại lại sử dụng những lý thuyết của Dịch để đưa ra những tiên đoán. Tám quẻ của Dịch với các biểu tượng nguyên thủy mang tính thực thể là Không gian, Mặt đất, Sấm sét, Gió, Lửa, Nước, Núi, Vực, không có bất kỳ liên hệ nào với một vị chúa trời hay thánh thần nào. Những mối liên hệ đến nghi lễ, quỷ thần đều hình thành về sau bởi cách vận dụng trong một xã hội sùng bái quỷ thần. Bản thân Dịch miêu tả thế giới được phát triển từ các hình thái vật chất vô cơ với những vận động vật lý, hóa học.

Dịch lý là môn học huyền bí và thực sự cuốn hút. Bắt đầu từ những giả thuyết tưởng chừng đơn giản nhưng lại khám phá ra một thế giới tuyệt diệu đến không ngờ. Giống như các thuật toán máy tính bắt đầu từ hệ nhị phân gồm số 0 và 1. Dịch lý bắt đầu từ những hào âm, dương, tạo nên bát quái, trùng quái và có thể quy nạp vào đó con người, xã hội, hay cả thế giới vô hạn. Những giả thiết triết học như âm dương, ngũ hành, tưởng chừng đơn giản nhưng khi chắp nối đem lại sự biểu diễn thông tin vô cùng phong phú. Giống với nhiều môn khoa học, Dịch lý phụ thuộc vào hiện tượng, với mục đích tìm hiểu và miêu tả, bên cạnh đó Dịch lý còn có thể tự trừu tượng hóa những hiện tượng như vậy, dựng nên các tiền đề từ sự gợi ý của tự nhiên để có thể khơi nguồn cho những cuộc khám phá.

Khám phá quan trọng liên quan đến các hạt cơ bản đoạt giải Nobel 1957 lấy cảm hứng từ học thuyết âm dương cho thấy: Dịch lý có khả năng song hành với sự phát triển của khoa học hiện đại, và nhờ khoa học một ngày nào đó có thể giúp chứng minh những giả thuyết của Dịch là đúng đắn.

2 – Giả thuyết và quan sát thực tiễn

Ngay từ khi mới bắt đầu sự nhận thức, con người đã luôn tạo ra những lý thuyết về cuộc sống bằng trực giác và kinh nghiệm hàng ngày của mình. Những lý thuyết được học từ nhỏ đến trưởng thành thì ta vẫn gọi là lẽ thường tình, còn lý thuyết mà chưa được nghiên cứu rõ thì ta gọi là điều bí ẩn.

Các nhà nghiên cứu Dịch lý dựa vào quan sát thực tiễn cuộc sống, đặt ra những giả thuyết, dựa vào quy luật chung được nhìn nhận từ những lẽ thường tình để giải mã những điều chưa được làm rõ. Minh họa bằng việc để đưa ra lý thuyết về sự đối xứng tương đối trong âm dương, các nhà Dịch lý cổ đại dựa vào quan sát tính đối xứng trong nhiều lĩnh vực tự nhiên, như kết cấu đối xứng trong thực vật, các gân đối xứng trên một chiếc lá, đối xứng cánh hoa trong bông hoa, đối xứng xuất hiện trong hầu hết các loại động vật, đối xứng trong con người: tay trái – tay phải… đến đối xứng trong các thiên thể: hình cầu của mặt trăng, mặt trời… những suy luận tưởng hiển nhiên này thậm chí có thể đúng trong cả các lĩnh vực không thể quan sát bằng mắt thường, như việc các nhà khoa học lượng tử phát hiện ra các hạt phản vật chất đối xứng với vật chất.

Việc mô hình hóa các lý thuyết bằng âm dương, bát quái, tương tự với việc các nhà vật lý tạo ra phương trình vật lý, ví dụ các công thức E=mc2 hay F=ma, để chỉ ra sự ràng buộc giữa các đại lượng mà chúng ta dùng để mô tả hiện tượng. Tuy nhiên, khác với Dịch lý, phương trình vật lý đều dựa trên một giả định quan trọng là các đại lượng đã được xác định. Trong thực tế việc xác định chính xác các đại lượng rất khó khăn. Điều này giúp chúng ta hiểu rằng các lý thuyết trong Vật lý cũng như Dịch lý, được xây dựng một phần nào đó trên các giả định, một phần nào đó khá tùy ý và thiếu chính xác. Tính chính xác tương đối là một trong những điều cần được chấp nhận trong nghiên cứu khoa học, với khía cạnh là môn một khoa học dự báo tổng hợp Dịch lý cần nhận được sự thông cảm lớn.

(Hoàng Trung)