Dịch ngũ hành tiên đề có đoạn :

Thiên Nhât Sinh Thủy

Địa nhị sinh Hỏa

Thiên tam sinh Mộc

Địa tứ sinh Kim

Thiên ngũ sinh Thổ

Như vậy đoạn trên cổ nhân có ý gì khi nói Thiên nhất sinh Thủy?

Xét trên khía cạnh Thiên Văn, Chòm sao Bắc Đẩu quét qua 12 cung hoàng Đạo, Đuôi chòm Bắc Đẩu chỉ đến đâu thì là tháng đó, đuôi chòm sao Bắc Đẩu chỉ vào Cung Tý, tháng Tý bắt đầu là tháng 1, tiếp đến tháng Sửu 2…đến tháng Hợi là 12. người xưa dùng lịch Kiến Tý, tức là tháng Tý là tháng 1 mà không phải là tháng Dần, đây là theo Thiên Tượng, còn với Địa Tượng khi Thiên đã biến thì Địa hóa thành, cho nên lấy lịch Kiến Dần, tức tháng giêng khởi ở Dần.

Theo ý trên tháng Tý là tháng 1, tức ở Cung Tý, Hải Thượng Lãn Ông có viết “mùa đông sắc đen xuất hiện trên bầu trời”, ý nói mùa đông thì khí trời u ám, giống như mây mưa kéo đến, mà mây tượng trưng cho Thủy, có mây có mưa. Cho nên Cung Tý hành Thủy xuất hiện đầu tiên.

Vào mùa Hạ, Trời sáng, nhiệt lượng tỏa ra mạnh mẽ làm tan cái sự u ám, mây đen. cho nên Hỏa đối Ứng với Thủy, Thiên Nhất đã sinh Thủy thì Địa nhị sẽ Ứng thành Hỏa.

Đuôi chòm Bắc Đẩu chỉ vào cung Dần, Sắc xanh xuất hiện trên bầu trời. Mộc Khí xuất hiện, Thiên Tam sinh Mộc. Tương tự Thiên đã Đối thì Địa ứng thành Kim, ứng với sự thu tàng cua Kim vào mùa Thu. Riêng Khí Thổ là tiếp Khí của 4 mùa, “Thủy tụ nhờ Thổ sinh”, “mộc Vượng nhờ Thổ Dưỡng”, cho nên Thổ được sinh sau cùng, chuyển tiếp cho 4 khí.

Cổ nhân lại nói “Ngũ hành gốc ở Âm Dương”, vậy hàm ý của Cổ nhân là gì?

Dịch thuyết viết “Dịch hữu Thái Cực, Thái Cực sinh lưỡng Nghi”, Chu Hy lại nói “Trong khoảng Trời Đất chỉ còn một thứ duy nhất là Khí”, Vậy Thái Cực hữu Khí, Thái Cực bắt đầu dịch chuyển ( Dịch trong Dịch lý ), theo lý Đồng nhi Dị, một loại Khí trọng nhẹ bay lên, Khí khác nặng đục lắng xuống, Khí trong nhẹ là Khí Dương, Khí nặng đục là Khí Âm, Khí Dương bay lên hợp lại sinh ra Càn ( Thiên), Khí Âm tụ lại sinh ra Khôn (Địa ), Thiên Địa đối ứng, giao biến sinh ra 2 con là Ly Khảm. Trời Đất định vị, Càn Khôn Ly Khảm cai quản 4 phương, Không gian dược định thì thời gian bắt đầu và tuần hoàn. Thiên sinh Tượng, Địa hóa Hình, Thiên Tượng và Địa Tượng sinh ra 4 mùa tuần hoàn không dứt, Thiên sinh Tương, Tượng chòm sao Bắc Đẩu chỉ vào Cung Tý, tháng Tý bắt đầu, Thiên nhất sinh Thủy….

(Dẫn theo trang kimca.net)