UYÊN HẢI TỬ BÌNH TOÀN TẬP
Tác giả: Từ Đại Thăng (Trung Quốc)
Người dịch: Hùng804
Luận ý nghĩa Can Chi
《 Quần Thư Khảo Dị 》 viết: Giáp là nứt ra vậy, là nói giải phẩu vạn vật mà ra chữ Giáp vậy. 《 Dịch 》 viết: Trăm loại quả của cây cỏ đều nứt ra từ Giáp. Ất là nói lúc vạn vật mới sinh ra bị cong lại mà không duỗi ra thẳng vậy. Bính là nói vạn vật sáng chói mà thấy rõ ràng. Đinh là nói hình dạng vạn vật đầy đặn khỏe mạnh, cho nên 《 Bang Quốc Đồ Tạ 》 viết: là con trai trưởng thành. Mậu, xum xuê vậy, là nói vật rất hưng thịnh, cho nên 《 Hán Chí 》 viết: tội nghiệt nhiều là do ở Mậu vậy. Kỷ, là kỷ luật vậy, nói vạn vật đã có hình, có thể biết kỷ luật vậy. Canh, là tướng mạo kiên cường, là nói vạn vật thu lại mà có hạt vậy. Tân, là nói phương vạn vật hưng thịnh mà lấy chế tạo, cho nên vất vã đau đớn vậy. Nhâm, là mang thai vậy, âm dương giao nhau, là nói vạn vật từ khi mang thai cho đến khi ra đời vậy. Quý là lúc mùa Đông thổ đã yên ổn, vạn vật có thể tính toán đo lường vậy. Tý, là lớn thêm vậy, khí dương bắt đầu nảy sinh nghiệt ngã, ở dưới mọc lên vậy. Sửu, là buộc, thắt vậy, khí lạnh tự co vào vậy. Dần, là xương đầu gối vậy, khí dương muốn phát ra, khí âm còn mạnh mà ở dưới phát triển xương đầu gối. Mão là bốc lên vậy, vạn vật bất chấp mặt đất mà đi ra. Thìn, kéo duỗi ra vậy, tất cả mọi vật đều duỗi ra. Tị, là dừng lại vậy, khí dương đã dừng lại vậy. Ngọ, xác chết vậy, âm dương giao nhau kinh sợ mà giống như xác chết vậy. Mùi, là che dấu, là mơ hồ, là me muội vậy, quá trưa thì mặt trời ngã về tây, mặt trời xế dần hướng về đêm vậy. Thân, là duỗi ra trói buộc lại đã hoàn thành, cho nên 《 Tấn Chí 》 viết: Tất cả thân thể vạn vật đã hoàn thành vậy. Dậu, là thành tựu vậy, vạn vật đã thành thục. Tuất, là tiêu diệt vậy, vạn vật đã bị tận diệt. Hợi, là hạt vậy, vạn vật thu tàng, tất cả thành hạt cứng vậy.
Luận cầm tinh của Thập nhị Chi
Tý dương, Sửu âm, Dần dương, Mão âm, Thìn dương, Tị âm, Ngọ dương, Mùi âm, Thân dương, Dậu âm, Tuất dương, Hợi âm.
《 Thất Tu Loại Toản 》 viết: Nhân Hòa Lang Hán nói: Địa chi thuộc 12 loài vật, lấy tính cách không được đầy đủ. Lấy Tý mà nói, lại sao không có đủ 12 chăng? Lấy ở dưới địa chi, đều lấy vuốt chân theo âm dương mà phân chia. Như Tý dù thuộc là dương, trước 4 khắc là ban đêm là âm, sau 4 khắc là ngày hôm nay là dương. Cho nên 4 móng chân trước của Chuột tượng là âm, 5 móng chân sau của Chuột tượng là dương vậy. Sửu thuộc âm, trâu bò cũng là 2 móng chân vậy; Dần thuộc dương, Cọp có 5 vuốt chân; Mão thuộc âm, Thỏ khuyết môi mà có 4 móng chân vậy. Thìn thuộc dương, Rồng đúng có 5 vuốt chân. Tị thuộc âm, lưỡi Rắn chia làm hai vậy. Ngọ thuộc dương, móng Ngựa hình tròn vậy. Mùi thuộc âm, móng chân con Dê cũng chia hai vậy. Thân thuộc dương, Khỉ có 5 móng chân. Dậu thuộc âm, chân Gà có 4 móng vậy. Tuất thuộc dương, Chó có 5 móng chân vậy. Hợi thuộc âm, Móng chân Heo cũng chia hai vậy.
Lại viết: Tý là cực âm, chỗ âm u mờ mịt vậy, lấy Chuột phối nhau, Chuột ẩn giấu kín đáo vậy. Ngọ là cực dương, lộ rõ tính mạnh mẽ, lấy Ngựa phối nhau, Ngựa đi nhanh vậy. Sửu cũng là âm, chỗ này nơi sinh sản hiền lành, lấy Trâu bò phối nhau, trâu bò có con bê con hiền lành. Mùi cũng là âm, ngửa mặt cung kính nghi lễ, lấy Dê phối nhau, Dê khi sinh sản quỳ xuống. Dần là tam dương, dương thắng thì hung bạo, lấy Cọp phối nhau, tính Cọp là hung dữ vậy. Thân là tam âm, âm thắng thì xảo quyệt, lấy Khỉ phối nhau, tính Khỉ ranh mãnh vậy. Mặt trời sinh ở hướng Đông mà hướng Tây có Dậu Gà, mặt trăng sinh ở Dậu mà hướng Đông có Mão Thỏ, chỗ này nghĩa là âm dương giao cảm, cho nên nói Mão Dậu là cánh cửa riêng của Nhật Nguyệt vậy. Nói Thỏ liếm lông con đực mà có mang thai, Gà phối hợp đạp lên nhau mà không nhìn thấy, đều có tình cảm mà không giao nhau, cho nên Mão Dậu thuộc Gà và Thỏ. Thìn Tị khởi từ dương mà làm việc cần mẫn, Rồng là mạnh mẽ, tượng hình là Rắn, cho nên lấy Rồng Rắn phối chỗ này, Rồng Rắn là vật biến hóa vậy. Tuất Hợi khởi là âm mà thu lại ẩn náu, Chó chủ về đêm, Heo thì điềm tĩnh, cho nên Chó Heo phối chỗ này. Chó Heo, là vật trông giữ vậy. Chỗ này nhà nho luận cũng rõ ràng, cho nên phải nhớ kĩ càng.
【Lời giải thích: Lấy 5 là dương, 4 là âm. Tròn là dương, vuông là âm. Gọi là “Bất toàn” vì: Chuột không có con ngươi, Trâu không có răng, Cọp không có gáy, Thỏ không có nhìn, Rồng không có tai, Rắn không có chân, Ngựa không có túi mật, Dê không có con ngươi, Khỉ không có quai hàm, Gà không có quả thận, Chó không có bao tử, Heo không có gân. 】
Luận ý nghĩa Can Chi
《 Quần Thư Khảo Dị 》 viết: Giáp là nứt ra vậy, là nói giải phẩu vạn vật mà ra chữ Giáp vậy. 《 Dịch 》 viết: Trăm loại quả của cây cỏ đều nứt ra từ Giáp. Ất là nói lúc vạn vật mới sinh ra bị cong lại mà không duỗi ra thẳng vậy. Bính là nói vạn vật sáng chói mà thấy rõ ràng. Đinh là nói hình dạng vạn vật đầy đặn khỏe mạnh, cho nên 《 Bang Quốc Đồ Tạ 》 viết: là con trai trưởng thành. Mậu, xum xuê vậy, là nói vật rất hưng thịnh, cho nên 《 Hán Chí 》 viết: tội nghiệt nhiều là do ở Mậu vậy. Kỷ, là kỷ luật vậy, nói vạn vật đã có hình, có thể biết kỷ luật vậy. Canh, là tướng mạo kiên cường, là nói vạn vật thu lại mà có hạt vậy. Tân, là nói phương vạn vật hưng thịnh mà lấy chế tạo, cho nên vất vã đau đớn vậy. Nhâm, là mang thai vậy, âm dương giao nhau, là nói vạn vật từ khi mang thai cho đến khi ra đời vậy. Quý là lúc mùa Đông thổ đã yên ổn, vạn vật có thể tính toán đo lường vậy. Tý, là lớn thêm vậy, khí dương bắt đầu nảy sinh nghiệt ngã, ở dưới mọc lên vậy. Sửu, là buộc, thắt vậy, khí lạnh tự co vào vậy. Dần, là xương đầu gối vậy, khí dương muốn phát ra, khí âm còn mạnh mà ở dưới phát triển xương đầu gối. Mão là bốc lên vậy, vạn vật bất chấp mặt đất mà đi ra. Thìn, kéo duỗi ra vậy, tất cả mọi vật đều duỗi ra. Tị, là dừng lại vậy, khí dương đã dừng lại vậy. Ngọ, xác chết vậy, âm dương giao nhau kinh sợ mà giống như xác chết vậy. Mùi, là che dấu, là mơ hồ, là me muội vậy, quá trưa thì mặt trời ngã về tây, mặt trời xế dần hướng về đêm vậy. Thân, là duỗi ra trói buộc lại đã hoàn thành, cho nên 《 Tấn Chí 》 viết: Tất cả thân thể vạn vật đã hoàn thành vậy. Dậu, là thành tựu vậy, vạn vật đã thành thục. Tuất, là tiêu diệt vậy, vạn vật đã bị tận diệt. Hợi, là hạt vậy, vạn vật thu tàng, tất cả thành hạt cứng vậy.
Luận cầm tinh của Thập nhị Chi
Tý dương, Sửu âm, Dần dương, Mão âm, Thìn dương, Tị âm, Ngọ dương, Mùi âm, Thân dương, Dậu âm, Tuất dương, Hợi âm.
《 Thất Tu Loại Toản 》 viết: Nhân Hòa Lang Hán nói: Địa chi thuộc 12 loài vật, lấy tính cách không được đầy đủ. Lấy Tý mà nói, lại sao không có đủ 12 chăng? Lấy ở dưới địa chi, đều lấy vuốt chân theo âm dương mà phân chia. Như Tý dù thuộc là dương, trước 4 khắc là ban đêm là âm, sau 4 khắc là ngày hôm nay là dương. Cho nên 4 móng chân trước của Chuột tượng là âm, 5 móng chân sau của Chuột tượng là dương vậy. Sửu thuộc âm, trâu bò cũng là 2 móng chân vậy; Dần thuộc dương, Cọp có 5 vuốt chân; Mão thuộc âm, Thỏ khuyết môi mà có 4 móng chân vậy. Thìn thuộc dương, Rồng đúng có 5 vuốt chân. Tị thuộc âm, lưỡi Rắn chia làm hai vậy. Ngọ thuộc dương, móng Ngựa hình tròn vậy. Mùi thuộc âm, móng chân con Dê cũng chia hai vậy. Thân thuộc dương, Khỉ có 5 móng chân. Dậu thuộc âm, chân Gà có 4 móng vậy. Tuất thuộc dương, Chó có 5 móng chân vậy. Hợi thuộc âm, Móng chân Heo cũng chia hai vậy.
Lại viết: Tý là cực âm, chỗ âm u mờ mịt vậy, lấy Chuột phối nhau, Chuột ẩn giấu kín đáo vậy. Ngọ là cực dương, lộ rõ tính mạnh mẽ, lấy Ngựa phối nhau, Ngựa đi nhanh vậy. Sửu cũng là âm, chỗ này nơi sinh sản hiền lành, lấy Trâu bò phối nhau, trâu bò có con bê con hiền lành. Mùi cũng là âm, ngửa mặt cung kính nghi lễ, lấy Dê phối nhau, Dê khi sinh sản quỳ xuống. Dần là tam dương, dương thắng thì hung bạo, lấy Cọp phối nhau, tính Cọp là hung dữ vậy. Thân là tam âm, âm thắng thì xảo quyệt, lấy Khỉ phối nhau, tính Khỉ ranh mãnh vậy. Mặt trời sinh ở hướng Đông mà hướng Tây có Dậu Gà, mặt trăng sinh ở Dậu mà hướng Đông có Mão Thỏ, chỗ này nghĩa là âm dương giao cảm, cho nên nói Mão Dậu là cánh cửa riêng của Nhật Nguyệt vậy. Nói Thỏ liếm lông con đực mà có mang thai, Gà phối hợp đạp lên nhau mà không nhìn thấy, đều có tình cảm mà không giao nhau, cho nên Mão Dậu thuộc Gà và Thỏ. Thìn Tị khởi từ dương mà làm việc cần mẫn, Rồng là mạnh mẽ, tượng hình là Rắn, cho nên lấy Rồng Rắn phối chỗ này, Rồng Rắn là vật biến hóa vậy. Tuất Hợi khởi là âm mà thu lại ẩn náu, Chó chủ về đêm, Heo thì điềm tĩnh, cho nên Chó Heo phối chỗ này. Chó Heo, là vật trông giữ vậy. Chỗ này nhà nho luận cũng rõ ràng, cho nên phải nhớ kĩ càng.
【Lời giải thích: Lấy 5 là dương, 4 là âm. Tròn là dương, vuông là âm. Gọi là “Bất toàn” vì: Chuột không có con ngươi, Trâu không có răng, Cọp không có gáy, Thỏ không có nhìn, Rồng không có tai, Rắn không có chân, Ngựa không có túi mật, Dê không có con ngươi, Khỉ không có quai hàm, Gà không có quả thận, Chó không có bao tử, Heo không có gân. 】
còn tiếp…
